فرسودگی شغلی چیست؟

فرسودگی شغلی (Job burnout) به وضعیتی اشاره دارد که در آن فرد به دلیل تجربه‌ مداوم استرس و فشارهای ذهنی و عاطفی در محیط کار، احساس خستگی عمیق و عدم رضایت از کار خود را تجربه می‌کند. فرسودگی شغلی عموما به صورت تدریجی و در طول زمان توسعه می‌یابد و می‌تواند تأثیرات منفی جدی بر روی روحیه، سلامت عمومی و عملکرد کاری فرد داشته باشد. ما در ادامه به علل به وجود آمدن فرسودگی شغلی سازمانی و پیشگیری و راه‌های رفع این پدیده پرداخته‌ایم:

مراحل فرسودگی شغلی

فرسودگی شغلی(burnout) معمولا در سه مرحله توصیف می‌شود. این مراحل عبارتند از:

۱- مرحله انگیزش

در این مرحله، فرد جوانب مثبتی از شغل خود را تجربه می‌کند و انگیزه قوی برای پیشرفت و موفقیت در کار دارد. در این مرحله، احساس رضایت و انجام وظایف به خوبی و با انگیزه صورت می‌گیرد و فرد احساس می‌کند که توانایی‌ها و مهارت‌های خود را به خوبی به کار برده و موفق است.

۲- مرحله مقاومت

در این مرحله، نشانه‌های اولیه‌ای از فرسودگی شروع به ظاهر شدن می‌کنند. فرد به دلیل بار کاری زیاد، استرس مداوم و فشارهای روانی و عاطفی، شروع به احساس خستگی عمیق و انگیزه می‌کند. این مرحله ممکن است به همراه افزایش نشانه‌های فیزیکی مانند خواب آلودگی، سردرد، مشکلات گوارشی و افزایش تنش عصبی همراه باشد. فرد ممکن است از کمبود انرژی و عدم تمرکز رنج ببرد و عملکرد کاری او کاهش یابد.

۳- مرحله خستگی عمیق

در این مرحله، فرد به طور کامل درگیر فرسودگی شده است. او احساس خستگی عمیق، بی‌انگیزگی و ناامیدی می‌کند. عملکرد کاری به طور قابل توجهی کاهش یافته و رضایت شغلی به حداقل می‌رسد. افزایش عصبانیت، اضطراب و احساس بی‌ارزشی ممکن است نیز رخ دهد. فرد ممکن است از روابط کاری و اجتماعی دوری کند و تاثیرات منفی روحیه و جسمی را تجربه کند.

نشانه‌های فرسودگی شغلی

خستگی و کاهش انرژی: فرد احساس خستگی مداوم و کاهش انرژی را تجربه می‌کند، حتی بعد از استراحت و خواب کافی.

کاهش عملکرد و انگیزه: فرد دچار کاهش عملکرد کاری و انگیزه شده و احساس می‌کند که نمی‌تواند به طور موثر به وظایف خود عمل کند.

عدم رضایت شغلی: فرد احساس ناخشنودی و عدم رضایت از کار خود را تجربه می‌کند و احساس می‌کند که تلاش‌ها و زمانی که برای کار سرمایه‌گذاری می‌کند، به درستی ارزش‌گذاری نمی‌شود.

رابطه منفی با همکاران و محیط کار: فرد ممکن است تمایل به انزوا و اجتناب از همکاران و محیط کار داشته باشد و احساس عدم تعامل مفید را تجربه کند.

تاثیرات فیزیکی و روانی: فرد ممکن است از اختلالات خواب، سردرد، مشکلات گوارشی، افزایش تنش عصبی و اضطراب رنج ببرد.

تفاوت فرسودگی شغلی با افسردگی

فرسودگی شغلی و افسردگی دو شرایط متفاوت هستند، اگرچه ممکن است برخی از علائم و نشانه‌های آنها به هم شباهت داشته باشند. تفاوت‌های اصلی بین فرسودگی شغلی و افسردگی بدین شرح است:

فرسودگی شغلی

• مرتبط با شرایط کاری است و نتیجه فشارها و استرس‌های مداوم در محیط کار می‌باشد.
• عمدتا به شغل و محیط کار محدود است و در سایر جنبه‌های زندگی فرد تأثیر کمتری دارد.
• اغلب با علائم فیزیکی مانند خستگی شدید، تنگی نفس، سردرد، مشکلات خواب و مشکلات گوارشی همراه است.
• افراد ممکن است هنوز از فعالیت‌های غیرشغلی لذت ببرند و از روابط شخصی خود استقبال کنند.
• تغییرات در عملکرد شغلی می‌تواند وجود داشته باشد، اما عملکرد در سایر جنبه‌ها ممکن است نسبتا حفظ شده باشد.

افسردگی

• یک وضعیت روانی است که می‌تواند به هر علتی ربط داشته باشد و نهایتا تاثیراتی بر زندگی کلی فرد دارد.
• علائم آن شامل افسردگی ژنرالیزه، کاهش انرژی، احساس بی‌ارزشی، کاهش علاقه به فعالیت‌ها، اختلالات خواب و اشتها، مشکلات تمرکز و تصمیم‌گیری، افکار منفی و افزایش اضطراب است.
• تاثیرات افسردگی بر روی همه جوانب زندگی فرد قابل مشاهده است، از جمله روابط شخصی، عملکرد شغلی و سایر فعالیت‌ها.
• افراد ممکن است علاقه و انگیزه به فعالیت‌ها و روابط شخصی خود را از دست دهند و احساس بی‌خوابی و خستگی عمیق را تجربه کنند.
• تغییرات گسترده در عملکرد شغلی و سایر جنبه‌های زندگی ممکن است رخ دهد.

عوامل فرسودگی شغلی

فرسودگی شغلی معمولا در محیط‌هایی رخ می‌دهد که در آنها فشارهای زیادی بر فرد وارد می‌شود و احساس کنترل ناکافی، عدم پاداش مناسب، ارتباطات نامناسب، عدم تعادل بین کار و زندگی شخصی و نقص پشتیبانی سازمانی وجود دارد. شرایطی که ممکن است به فرسودگی شغلی منجر شوند شامل موارد زیر می‌شوند:

بار کاری زیاد: داشتن بار کاری بسیار سنگین، فشار زمانی بالا و انجام وظایف بسیار متنوع و پیچیده می‌تواند به فرسودگی شغلی منجر شود.

نقص کنترل و انتخاب: عدم داشتن ارتباط و کنترل مناسب بر روی وظایف و تصمیمات محیط کار، میزان استقلال کم و احساس ناتوانی در تصمیم‌گیری‌های مرتبط با کار، می‌تواند فرسودگی شغلی را تشدید کند.

نقص پاداش و تقدیر: عدم شناخت و تقدیر از زحمات و تلاش‌های فرد، ارزش‌گذاری نادرست و بی‌انصافانه از عملکرد و عدم ارائه پاداش مناسب می‌تواند احساس ناامیدی و بی‌رضایتی را در فرد ایجاد کند.

عدم تعادل بر مسئله کار-زندگی: عدم توازن بین زمان کار و زمان بازی، استراحت و تعاملات اجتماعی، می‌تواند به فرسودگی شغلی منجر شود.

راهکارهای رفع فرسودگی شغلی

فرسودگی شغلی یک مسئله جدی است که نیاز به مدیریت و راهکارهای مناسب دارد. با ترکیب این راهکارها و ایجاد تغییرات مثبت در زندگی شغلی و شخصی خود، می‌توانید فرسودگی شغلی را کاهش داده و بهبود روانی خود را تجربه کنید. به همین جهت می‌توان از راهکارهای زیر استفاده کرد:

مدیریت استرس

یادگیری و استفاده از تکنیک‌های مدیریت استرس مانند تمرینات تنفس عمیق، مدیتیشن، یوگا و تکنیک‌های آرامش‌بخش دیگر می‌توانند به شما کمک کنند تا با استرس روزانه بهتر برخورد کنید و انرژی مثبت را افزایش دهید.

پشتیبانی اجتماعی

ایجاد و حفظ روابط سالم و حمایت‌کننده با همکاران، دوستان و خانواده می‌تواند در کاهش فرسودگی شغلی کمک کند. به اشتراک گذاشتن تجربیات و استفاده از فضای اجتماعی به عنوان روشی مفرح به شما احساس حمایت و قدرت بدهد.

توسعه مهارت‌ها

بهبود مهارت‌های شغلی خود و یادگیری مهارت‌های جدید می‌تواند عاملی برای افزایش اعتماد به نفس و انگیزه شما باشد. همچنین، تلاش برای انجام وظایف چالش‌برانگیز و جذاب در کار می‌تواند رضایت شغلی و انگیزه شما را بهبود بخشد.

استراحت مناسب

به خواب کافی و استراحت مناسب توجه کنید. این شامل تعیین زمان مناسب برای خواب، ایجاد محیط خواب مناسب و ایجاد روال‌های آرامش‌بخش قبل از خواب می‌شود.

مراجعه به مشاور

در صورتی که فرسودگی شغلی شما مزمن و تاثیرات منفی زیادی بر زندگیتان دارد، مراجعه به مشاور روانشناس یا مشاور کاری می‌تواند کمک کننده باشد. این افراد می‌توانند به شما راهنمایی‌ها و استراتژی‌های خاصی برای مدیریت فرسودگی شغلی بدهند.

پیشگیری از فرسودگی شغلی

فرسودگی شغلی حالتی از خستگی عاطفی، فرسودگی و بی‌انگیزگی کارکنان است که در اثر استرس کاری مزمن ایجاد می‌شود. این مشکل می‌تواند عواقب منفی زیادی برای سلامتی جسمی و روانی، روابط شخصی و عملکرد شغلی فرد داشته باشد. با انجام اقداماتی می‌توان از فرسودگی شغلی کارکنان پیشگیری کرد. در ادامه به برخی از این اقدامات اشاره می‌کنیم:

مدیریت زمان

• برنامه‌ریزی روزانه داشته باشید و وظایف خود را اولویت‌بندی کنید.
• از تکنیک‌های مدیریت زمان مانند تکنیک پومودورو استفاده کنید.
• از انجام کارهای غیر ضروری و وقت‌گیر خودداری کنید.

ارتباطات موثر

• در صورت نیاز به کمک یا پشتیبانی، با همکاران یا مدیر خود صحبت کنید.
• اگر احساس می‌کنید که در حال غرق شدن در کار هستید، با صراحت با کارفرمای خود صحبت کنید.
• از مهارت‌های ارتباطی خود برای حل مشکلات و تعارضات در محل کار استفاده کنید.

حفظ سلامت جسمی و روانی

ایجاد محیط کاری سالم

• در صورت امکان، محیط کار خود را طوری تنظیم کنید که برای شما آرامش‌بخش باشد.
• با همکاران خود روابط دوستانه و صمیمانه‌ای برقرار کنید.
• در فعالیت‌های اجتماعی و تفریحی محل کار خود شرکت کنید.

جمع‌بندی

فرسودگی شغلی حالتی از خستگی عاطفی، فرسودگی و بی‌انگیزگی است که در اثر استرس مزمن در محیط کار ایجاد می‌شود. این مشکل می‌تواند عواقب منفی زیادی برای سلامتی جسمی و روانی، روابط شخصی و عملکرد شغلی فرد داشته باشد. عوامل به‌وجود آمدن فرسودگی شغلی در سازمان و فرد عبارتند از:

• بار کاری زیاد
• نقص کنترل و انتخاب
• نقص پاداش و تقدیر
• عدم تعادل بر مسئله کار-زندگی