گاهی شرایط کاری ایجاب می‌کند که برخی افراد در روزهایی مشغول به کار شوند که برای دیگران تعطیل است. این روزهای خاص، معنای متفاوتی برای برخی مشاغل دارند. کار در چنین ایامی فقط یک وظیفه نیست، بلکه حقی برای دریافت دستمزدی متفاوت و بیشتر به شمار می‌رود. اما اینکه این حق تعطیل کاری چطور سنجیده و پرداخت می‌شود، موضوعی است که باید به‌درستی روشن شود. در این مقاله، نگاهی دقیق‌تر به پشت‌صحنه این نوع فعالیت‌ها خواهیم داشت:
تعطیل کاری چیست؟
تعطیل کاری به معنی کار کردن در روزهای تعطیل رسمی، مانند روز جمعه یا سایر تعطیلات مناسبتی است. بر اساس قانون کار، کارگران در روزهای تعطیل رسمی باید استراحت کنند و از حقوق و دستمزد کامل خود برخوردار باشند. در صورت نیاز به کار در روز تعطیل، کارگر موظف به انجام کار است، اما باید از مزایای اضافی به شرح زیر برخوردار شود:
- دریافت دستمزد به اضافه ۴۰ درصد اضافه کاری برای ساعات کارکرد در روز تعطیل.
- استفاده از یک روز تعطیل جایگزین در هفته بعد.
توجه به این نکته ضروری است که کار کردن در روزهای تعطیل اختیاری است و کارگر می‌تواند از انجام آن خودداری کند. همچنین در صورت توافق کارگر و کارفرما، می‌توان به جای پرداخت اضافه کاری، روز تعطیل جایگزین به کارگر داده شود.البته کسانی هستند که به صورت شیفت کاری هستند و روزهای تعطیل یا غیر تعطیل در دستمزد آنها تفاوتی ایجاد نمی کند
قانون تعطیل کاری
در ماده ۶۲ قانون کار روز جمعه برای کارگران تعطیل هفتگی است. مزد و مزایا و حق بیمه روز جمعه باید بدون حضور کارگر در کارگاه پرداخت شود. در ماده ۶۳ نیز تعطیلات رسمی تقویم کشور و ۱۱ اردیبهشت به عنوان روز کارگر برای کارگران تعطیل با مزد است.
با تلفیق مفاد مواد ۵۱ و ۶۲ و ۶۳ قانون کار چنین نتیجه گیری می‌شود: اگر کارگر در روزهای تعطیل رسمی کار کند و به جای آن روز دیگری تعطیل نشود باعث افزایش ساعات کار کارگر از مدت ساعات کار موظفی و در نهایت اضافه کاری می‌شود. عنوان تعطیل کاری همان اضافه کاری است و این عنوان عرف شده و در قانون کار تعطیل کاری وجود ندارد.
فرمول محاسبه تعطیل کاری 1404
مبلغی که به عنوان دستمزد تعطیل کاری به کارگر پرداخت می‌شود، بیشتر از حقوقی است که به طور روزانه به کارگر پرداخت می‌شود. برای محاسبه دستمزد تعطیل کاری، یک ضریب خاص را به مبلغ روزانه حقوق کارگر اضافه می‌کنیم. دستمزدی که به کارگر بابت انجام کار در روزهای تعطیل پرداخت می‌شود، ۴۰% بیشتر از حقوق روزهای عادی است. به عنوان مثال، اگر حقوق روزانه کارگر برابر با ۱۰۰ هزار تومان باشد، در صورتی که در روز جمعه کار کند، باید مبلغ ۱۴۰ هزار تومان را از کارفرما دریافت کند. این تفاوت به این دلیل در نظر گرفته شده است که کارگر از یک روز تعطیل رسمی به کسب و کاری که در آن مشغول به فعالیت است، کمک کند و به آن توجه کند.
دستمزد روزانه اضافه‌کاری = تعداد ساعات اضافه‌کاری در روز × ۱۴۰% × (۷/۳۳ ÷ دستمزد روزانه)
دستمزد ماهیانه اضافه‌کاری = تعداد ساعات اضافه‌کاری در ماه × ۱۴۰% × (۷/۳۳ ÷ دستمزد روزانه)
چه روزهایی تعطیلات رسمی هستند؟
تعطیلات رسمی بر اساس تقویم رسمی کشور مشخص می‌شود و شامل مناسبت‌های ملی و مذهبی است. این تعطیلات برای همه کارگران، کارکنان دولت و بخش خصوصی الزامی است (مگر در مشاغل خاص مانند اورژانس، خدمات عمومی، برخی کارخانه‌ها و …). تعطیلات رسمی شامل موارد زیر است:
مناسبت‌های ملی و انقلابی
- ۱۲ فروردین – روز جمهوری اسلامی
- ۱۳ فروردین – روز طبیعت (سیزده‌به‌در)
- ۱۴ خرداد – رحلت امام خمینی
- ۱۵ خرداد – قیام ۱۵ خرداد
- ۲۲ بهمن – سالروز پیروزی انقلاب اسلامی
مناسبت‌های مذهبی
- عید فطر (۱ و ۲ شوال)
- عید قربان (۱۰ ذی‌الحجه)
- عید غدیر (۱۸ ذی‌الحجه)
- تاسوعا و عاشورا (۹ و ۱۰ محرم)
- اربعین حسینی (۲۰ صفر)
- رحلت پیامبر اکرم (ص)
- شهادت امام حسن مجتبی (ع)
- شهادت امام رضا (ع)
- شهادت امام علی (ع)
- شهادت امام جعفر صادق (ع)
- مبعث پیامبر اکرم (ص)
- ولادت حضرت محمد (ص) و امام جعفر صادق (ع)
- میلاد امام زمان (عج)
مناسبت‌های ویژه
- ۱ فروردین تا ۴ فروردین – تعطیلات نوروز
- ۱۲ فروردین – روز جمهوری اسلامی ایران
نکته:
برخی تعطیلات در سال‌های مختلف ممکن است به دلیل مصوبات دولت یا شرایط خاص (مانند آلودگی هوا، شیوع بیماری، …) افزایش پیدا کند، اما تعطیلات رسمی ثابت از سوی شورای فرهنگ عمومی کشور و هیئت دولت اعلام می‌شوند.
تعطیل کاری برای ۵ روز کار و دو روز تعطیلی در هفته
بر اساس تبصره ۲ ماده ۶۲ قانون کار، در صورتی که کارگران در یک کارگاه کمتر از ۶ روز در هفته مشغول به کار باشند، مزد مربوط به روز تعطیل آنها معادل یک‌ششم مجموع مزد هفتگی‌شان محاسبه می‌شود. اما در کارگاه‌هایی که فعالیت آنها ۵ روز در هفته است و کارگران در همین پنج روز در مجموع ۴۴ ساعت کار می‌کنند (یعنی ساعات قانونی کار هفتگی را تکمیل می‌کنند) دستمزد هر یک از ۲ روز تعطیل هفتگی باید معادل مزد کامل یک روز کاری پرداخت شود. همچنین، اگر کارگر در این روزهای تعطیل مشغول به کار شود، باید علاوه بر مزد روزانه، مبلغی معادل ۴۰ درصد اضافه بر آن نیز به عنوان فوق‌العاده پرداخت گردد.
تفاوت بین تعطیل کاری، جمعه کاری و اضافه کاری
تفاوت تعطیل کاری، اضافه‌کاری و جمعه‌کاری به شرایط و زمان انجام کار و نیز میزان پرداخت مربوط می‌شود.
اضافه‌کاری
به کاری گفته می‌شود که کارگر بیش از ساعات عادی کار روزانه (که ۸ ساعت در روز یا ۴۴ ساعت در هفته است) انجام می‌دهد. انجام اضافه‌کاری باید با رضایت و موافقت کتبی کارگر باشد و کارفرما نمی‌تواند کارگر را مجبور به آن کند. همچنین طبق قانون کار ایران، بابت هر ساعت اضافه‌کاری باید حداقل ۴۰ درصد بیش از مزد عادی همان ساعت به کارگر پرداخت شود. حداکثر اضافه‌کاری مجاز ۴ ساعت در روز است مگر در موارد استثنا.
جمعه‌کاری
به معنای کار کردن در روز جمعه است که طبق قانون، روز تعطیل هفتگی کارگران محسوب می‌شود. اگر کارگری در این روز مشغول به کار شود، باید به او علاوه بر مزد روزانه، حداقل ۴۰ درصد اضافه بر آن نیز پرداخت شود. همچنین، اگر کارگر به صورت مداوم در جمعه‌ها کار می‌کند، باید در طول ماه حداقل یک روز جمعه را به عنوان تعطیلی هفتگی دریافت کند، در غیر این صورت، قانون نقض شده است. جمعه‌کاری باید با رضایت کارگر یا در چارچوب برنامه توافق‌شده انجام شود.
تعطیل‌کاری
به کاری اطلاق می‌شود که در روزهای تعطیل رسمی کشور (مانند نوروز، عاشورا، ۲۲ بهمن و …) انجام می‌گیرد. این روزها بر اساس تقویم رسمی جمهوری اسلامی ایران مشخص می‌شوند و اصولاً تعطیل هستند. اگر کارگری در چنین روزی مشغول به کار شود، کارفرما موظف است دستمزدی معادل مزد عادی به علاوه حداقل ۴۰ درصد اضافه پرداخت کند. انجام کار در تعطیلات رسمی نیز باید با رضایت کارگر باشد و کارفرما نمی‌تواند به‌صورت یک‌طرفه و بدون توافق، وی را موظف به حضور کند.
| مورد | زمان کار | میزان اضافه پرداخت | نکته |
| اضافه‌کاری | بعد از ساعت عادی روزانه | حداقل ۴۰٪ بیشتر | حداکثر ۴ ساعت در روز |
| جمعه‌کاری | در روز جمعه | حداقل ۴۰٪ بیشتر | باید یک جمعه در ماه تعطیل باشد |
| تعطیل‌کاری | در تعطیلات رسمی(غیر از جمعه) | حداقل ۴۰٪ بیشتر | طبق تقویم رسمی کشور |
ضریب تعطیل کاری در 1404
ضریب تعطیل کاری در واقع همان درصد اضافه کاری است که به دستمزد کارگر برای کار کردن در روزهای تعطیل رسمی تعلق می‌گیرد. ضریب تعطیل کاری فقط برای کار در روزهای تعطیل رسمی اعمال می‌شود. این عدد شامل اضافه کاری انجام شده در روزهای تعطیل نیز می‌شود. در صورت توافق کارگر و کارفرما، می‌توان به جای پرداخت اضافه کاری، روز تعطیل جایگزین به کارگر داده شود.
میزان ضریب تعطیل کاری
- ۴۰ درصد: این ضریب برای کار در روزهای تعطیل رسمی، به غیر از روز 11 اردیبهشت (روز کارگر) اعمال می‌شود.
- ۱۰۰ درصد: این ضریب برای کار در روز 11 اردیبهشت (روز کارگر) اعمال می‌شود.
تعطیل کاری برای چه افرادی است؟
تعطیلی کاری شامل اشخاصی است که در ارگان‌های دولتی مشغول به کار هستند و از مزایا و حقوق مربوط به اشتغال در این ارگان‌ها بهره‌مندند. این اشخاص می‌توانند با انجام اضافه‌کار یا کار در روزهای تعطیل، درآمد بیشتری کسب کنند. تعطیلی کاری بر اساس ساعات اضافه کاری محاسبه می‌شود، اما در صورت کار در روز جمعه، بر اساس ماده ۵۹ قانون کار، ۴۰٪ بهره اضافه برای مزد روزانه کارگر محاسبه می‌شود.
اجبار به کار در روزهای تعطیل
در برخی از شرکت‌های و مجموعه‌های کاری دیده شده که کارفرما به اجبار کارگران را در روزهای تعطیل وادار به کار می‌کنند. برای بسیاری از کارکنان این سوال مطرح می‌شود که آیا این عمل کارفرما قانونی است؟ در پاسخ باید در نظر داشت در صورتی که کارفرما در روزهای جمعه و تعطیل رسمی بدون توافق و رضایت کارگران، آنان را به اجبار به کار ببرد، براساس قانون کار، به او اتهام کار اجباری وارد خواهد شد. کارفرمای متخلف نیز براساس قوانین مربوطه محکوم به پرداخت اجرت المثل کار انجام شده و پرداخت خسارت به کارگر است.
جمع‌بندی
در کنار استراحت و تجدید نیرو، تعطیل کاری نقشی مهم در توازن زندگی و کار ایفا می‌کند. این توازن میان زمان و انگیزه برای کار و زمان و توجه به زندگی خانوادگی، سلامت روانی و جسمی را تأمین می‌کند. افراد با استفاده از زمان تعطیل، می‌توانند به فعالیت‌های خود علاقه‌مند شوند، به سلامت خود توجه کنند و روابط اجتماعی و خانوادگی خود را تقویت کنند. تعطیل کاری می‌تواند باعث بهبود عملکرد و افزایش بهره‌وری کارکنان در محیط کار را نیز به همراه داشته باشد و محاسبه تعطیلی کاری 1403 را به صورت کامل در این مقاله شرح داده ایم.