شب کاری چیست و دستمزد آن چگونه محاسبه می‌شود؟

در اطراف ما کارمندان و کارگرانی هستند که به صورت شب‌کار در سازمان فعالیت می‌کنند. شب‌کاری در بسیاری از شرکت‌ها، اداره‌جات و سازمان‌ها امری معمول است و با توجه به شرایط آن برای کارمند شب‌کار تسهیلاتی قائل می‌شوند. این تسهیلات هم در قانون کار ذکر شده و هم توسط کارفرما برای کارمند لحاظ می‌شود. ساعت، حقوق و نرخ شب‌کاری در قانون شب‌کاری به صورت واضح ذکر شده تا اختلافی بین سازمان‌ها با کارمندان شب‌کار به‌وجود نیاید. در این مقاله در خصوص متن قانون شب‌کاری، فوق‌العاده شب‌کاری، محاسبه شب‌کاری 1402 و… توضیحاتی ارائه داده‌ایم:

تعریف شب کاری

شب‌کاری(night shift) به فعالیت‌هایی اشاره دارد که در طول شب، یعنی دوره‌ای از زمان بین غروب و طلوع آفتاب، انجام می‌شود. شب‌کاری می‌تواند به دلایل مختلفی انجام شود. به عنوان مثال، ممکن است برخی مشاغل به دلیل ماهیت خود نیاز به کار در شب داشته باشند. به عنوان مثال، بیمارستان‌ها، آتش‌نشانی‌ها و شرکت‌های نگهبانی باید در شب نیز فعالیت داشته باشند. همچنین، ممکن است برخی مشاغل به دلیل افزایش تقاضا در شب، نیاز به کار در شب داشته باشند. 

شب کاری در قانون کار

شب کاری یا شیفت شب در قانون کار، به آن بخش از شغل اطلاق می‌شود که در ساعات کار شبانه واقع شود. به این ترتیب به آن دسته از نیروی انسانی که به صورت غیر نوبتی مشغول به فعالیت در شب هستند، شب کار گفته می‌شود. شب‌کاری بیشتر در مشاغل زیر مورد استفاده قرار می‌گیرد:

• خدمات بهداشتی و درمانی
• کارخانجاتی که نیازهای اساسی مردم را تامین می‌کنند
• کارخانجاتی که هزینه توقف خط تولید آنها بسیار زیاد است

نحوه محاسبه شب کاری

محاسبه شب‌کاری ممکن است بسته به زمینه و فعالیت شغلی، متفاوت باشد. در زیر دو روش معمول برای محاسبه شب‌کاری ۱۴۰۲ را بررسی می‌کنم:

محاسبه زمان شب کاری

در برخی صنایع و سازمان‌ها، شب‌کاری به معنای کار در طول دوره‌های زمانی خاصی است که شامل ساعت‌هایی بین غروب و طلوع آفتاب می‌شود. در این حالت، محاسبه زمان شب کاری به توجه به تاریخ و مکان جغرافیایی مشخصی انجام می‌شود. می‌توان از الگوریتم‌ها و روش‌های محاسبه پیشرفته مبتنی بر منطقه زمانی و اطلاعات آفتاب‌تابی استفاده کرد تا زمان شروع و پایان شب‌کاری را تعیین کرد.

محاسبه تعداد ساعات کار شبانه

در برخی شغل‌ها، شب‌کاری ممکن است بر اساس تعداد ساعات کار شبانه محاسبه شود. در این حالت، مدت زمان شب کاری با توجه به تعداد ساعات کار شبانه مشخص می‌شود. به عنوان مثال، اگر تعداد ساعات کار شبانه ۱۲ ساعت باشد، زمان شب کاری نیز ۱۲ ساعت خواهد بود.

جدول محاسبه حق شب کاری ۱۴۰۲

جدول محاسبه مزد هر ساعت کار شبانه در سال ۱۴۰۲

شرح	مبلغ دریافتی (ريال)
فرمول محاسبه شب کاری ۱۴۰۲	۳۲۵/۸۸۴ = ۱/۳۵  × (۷/۳۳ ÷ ۱/۷۶۹/۴۲۸)

شب‌کاری از چه ساعتی شروع می‌شود؟

شب‌کاری معمولا در ابتدای شب یا در ساعت‌های بعد از ظهر آغاز می‌شود. با این حال، ساعت شروع شب‌کاری ممکن است به وابستگی به نوع فعالیت و صنعت متغیر باشد. بر اساس ماده ۵۳ قانون کار، چند نوع ساعت کاری تعریف شده‌است:

• کار روز: از ساعت ۶ بامداد الی ۲۲ شب
• کار در شب (شب کاری): از ساعت ۲۲ شب الی ۶ بامداد
• کار مختلط: مشاغلی که بخشی از آن در ساعاتی از روز و بخشی در ساعاتی در شب انجام می‌شود

مزایا و معایب شب‌کاری

شب‌کاری دارای مزایا و معایب متعددی است. در ادامه، به برخی از این مزایا و معایب اشاره خواهیم کرد:

مزایا

افزایش انعطاف‌پذیری

شب‌کاری می‌تواند به سازمان‌ها و شرکت‌ها امکان محدود کردن زمان‌های تعطیلی را بدهد و به این ترتیب انعطاف‌پذیری بیشتری در برنامه‌ریزی و سرویس‌دهی به مشتریان فراهم کند.

افزایش تولید و بهره‌وری

برخی فعالیت‌ها مانند تولیدات صنعتی، مراکز پخش تلویزیون و رادیو، مراکز داده و سایر صنایع مشابه نیازمند شب‌کاری هستند. با افزایش ساعات کاری و انجام فعالیت در شب باعث افزایش بهره‌وری در سازمان و تولید می شود.

کاهش ترافیک

با توجه به اینکه در شب تعداد کمتری از مردم در حرکت و رفت و آمد هستند، ممکن است ترافیک شهری کاهش یابد و این موضوع می‌تواند به کاهش زمان سفر و هزینه‌های مرتبط با آن کمک کند.

معایب

تأثیرات بر روی سلامتی

از عوارض شب‌کاری می‌توان به اختلال در روزمرگی و ساعت خواب اشاره کرد. افرادی که به صورت مداوم در شیفت شب کار می‌کنند، ممکن است با مشکلات خواب، کاهش انرژی و مشکلات روحی و جسمی دیگر مواجه شوند.

اختلاف اجتماعی و خانوادگی

شب‌کاری می‌تواند منجر به اختلافات در زندگی اجتماعی و خانوادگی شود. زمان کار در شب ممکن است با زمانی که افراد خانواده با هم می‌گذرانند تداخل داشته باشد و این می‌تواند منجر به احساس انزوا و اختلافات در روابط شود.

کاهش عملکرد در برخی فعالیت‌ها

برخی فعالیت‌ها نیازمند تمرکز و هماهنگی بالا هستند که ممکن است در شب کاهش یابد. بنابراین، در برخی موارد، شب‌کاری ممکن است منجر به کاهش عملکرد و عملکرد نامناسب در برخی فعالیت‌ها شود.

تفاوت نوبت‌کاری و شب‌کاری

نوبت‌کاری و شب‌کاری دو نوع کار هستند که در زمان‌های متفاوتی از روز انجام می‌شوند. نوبت‌کاری به کار در زمان‌های غیر از ساعات معمول کار، یعنی ۹ صبح تا ۵ بعد از ظهر، گفته می‌شود. این زمان‌ها می‌تواند شامل صبح زود، بعد از ظهر، شب یا حتی در طول شب باشد. شب‌کاری به کار در طول شب، یعنی از ساعت ۱۲ شب تا ۶ صبح، گفته می‌شود. 

تفاوت اصلی بین نوبت‌کاری و شب‌کاری در زمان انجام کار است. نوبت‌کاری می‌تواند در هر زمانی از روز انجام شود، اما شب‌کاری فقط در طول شب انجام می‌شود. تفاوت دیگر بین نوبت‌کاری و شب‌کاری در تأثیرات آن‌ها بر سلامتی است. شب‌کاری می‌تواند تأثیرات منفی بیشتری بر سلامتی داشته باشد، زیرا بدن انسان برای کار در طول روز طراحی شده است. برخی دیگر از تفاوت‌های نوبت‌کاری و شب‌کاری عبارتند از:

تفاوت اضافه‌‌کاری با شب‌کاری

اضافه‌کاری و شب‌کاری دو نوع کار هستند که در قانون کار به آن‌ها اشاره شده است. این دو نوع کار تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند که به آن‌ها اشاره می‌کنیم:

زمان انجام کار

تفاوت اصلی بین اضافه‌کاری و شب‌کاری در زمان انجام کار است. اضافه‌کاری به کار بیش از ساعات معمول کار گفته می‌شود. این ساعات معمول کار در ایران ۴۴ ساعت در هفته است. یعنی کارگران در هر روز حداکثر ۸ ساعت و در هر هفته حداکثر ۴۴ ساعت می‌توانند کار کنند. اضافه‌کاری می‌تواند در هر زمانی از روز انجام شود، چه در طول روز و چه در طول شب. شب‌کاری به کار در طول شب، یعنی از ساعت ۱۲ شب تا ۶ صبح، گفته می‌شود. به عبارت دیگر، شب‌کاری یک نوع اضافه‌کاری است که در طول شب انجام می‌شود.

حقوق و مزایا

حقوق و مزایای اضافه‌کاری و شب‌کاری معمولا بیشتر از حقوق و مزایای کار در ساعات معمول است. طبق قانون کار، برای هر ساعت اضافه‌کاری، به کارگران ۴۰ درصد اضافه بر حقوق ساعتی آن‌ها تعلق می‌گیرد. همچنین، برای هر ساعت کار در شب‌کاری، به کارگران ۳۵ درصد اضافه بر حقوق ساعتی آن‌ها تعلق می‌گیرد. بنابراین، حقوق و مزایای شب‌کاری از اضافه‌کاری بیشتر است. به عبارت دیگر، یک کارگری که در طول روز ۸ ساعت اضافه‌کاری انجام می‌دهد، ۴۰ درصد اضافه بر حقوق ساعتی خود دریافت می‌کند. اما یک کارگری که در طول شب ۸ ساعت اضافه‌کاری انجام می‌دهد، ۳۵ درصد اضافه بر حقوق ساعتی خود دریافت می‌کند و همچنین ۳۵ درصد اضافه بر حقوق ساعتی خود به عنوان شب‌کاری دریافت می‌کند. در مجموع، حقوق و مزایای یک کارگری که در طول شب اضافه‌کاری انجام می‌دهد، ۷۰ درصد بیشتر از حقوق و دستمزد یک کارگری است که در طول روز اضافه‌کاری انجام می‌دهد.

مشاغلی که شیفت شب دارند

شیفت شب معمولا به عنوان شیفتی در بسیاری از صنایع و حوزه‌های کاری استفاده می‌شود. این شیفت در طول شب، معمولا از ساعت ۲۲ یا ۲۳ شروع شده و تا ساعت ۶ صبح یا گاهی اوقات تا ساعت ۸ صبح ادامه می‌یابد. افرادی که در این شیفت کاری فعالیت می‌کنند، به عنوان “شیفت‌بان شب” شناخته می‌شوند. مشاغلی که می‌توانند شیفت شب داشته باشند، به شرح زیر است:

پرستاران و کادر درمان: بیمارستان‌ها و مراکز درمانی نیاز به پرسنل در شیفت شب دارند تا به نیازهای بیماران در طول شب بپردازند.

نگهبانان: در بسیاری از محل‌ها، نگهبانان امنیتی برای حفظ امنیت در شب استخدام می‌شوند، از جمله بانک‌ها، ساختمان‌ها و مراکز تجاری.

کارکنان هتل: هتل‌ها نیاز به کارکنانی دارند که در شب به پذیرش مهمانان، خدمات اتاق و سایر وظایف مربوط به هتل بپردازند.

رانندگان حمل و نقل عمومی: در شهرها و مناطقی که حمل و نقل عمومی در شب ادامه دارد، رانندگان در این شیفت‌ها خدمات خود را ارائه می‌دهند.

کارکنان رستوران و فست فود: برخی رستوران‌ها و فست فودها شبانه‌روز خدمات خود را ارائه می‌دهند و نیاز به کارکنانی با شیفت شب دارند.

کارمندان شرکت‌های تولیدی و کارخانجات: برخی کارخانجات و صنایع نیاز به شیفت‌بانان شب دارند تا تولید را در طول شب ادامه دهند.

کارمندان مراکز تماس و خدمات مشتریان: مراکز تماس و خدمات مشتریان برخی شرکت‌ها ممکن است به طور ۲۴ ساعته فعال باشند و نیاز به کارمندان شیفت شب داشته باشند.

عوامل اجرایی در فرودگاه و ایستگاه‌های راه‌آهن: فرودگاه‌ها و ایستگاه‌های راه‌آهن برخی خدمات را در طول شب ارائه می‌دهند و نیاز به عوامل اجرایی در این شیفت دارند.

جمع‌بندی

شب‌کاری اشاره به فعالیت کاری در ساعات شب تا صبح دارد. برخی مشاغل ذاتا شب‌کاری دارند و برخی دیگر این امکان را فراهم می‌آورند تا برای خدمات و یا تولید بیشتر، پرسنل شب‌کاری داشته باشند. برخی از مزایای شب‌کاری عبارتند از:

• ۳۵ درصد اضافه حقوق برای هر ساعت کار در شب
• ترافیک و ازدحام جمعیت کمتر در ساعات شب
• مناسب برای افراد با تعهدات روز