هر آنچه باید درباره بیمه اجباری بدانید؛ قانون، شرایط و فرمول محاسبه

بیمه اجباری با پرداخت سهم بیمه توسط کارفرما و کارگر تأمین می‌شود و از جمله حقوق بنیادین نیروی کار به شمار می‌آید. اجرای صحیح بیمه اجباری نقشی اساسی در تأمین عدالت اجتماعی و پایداری روابط کار دارد. ما در این مقاله در خصوص شرایط بیمه اجباری و فرمول محاسبه آن نکاتی شرح داده‌ایم:

تعریف بیمه اجباری

بیمه اجباری نوعی پوشش تامینی است. بر اساس قانون، کارفرمایان موظف به بیمه کردن تمامی کارکنان خود نزد سازمان تأمین اجتماعی هستند. این نوع بیمه شامل تعهدات مالی و حقوقی است که هدف آن تضمین رفاه اجتماعی و حمایت از نیروی کار در برابر خطرات شغلی، بیماری، ازکارافتادگی، بیکاری و بازنشستگی است. عدم اجرای این الزام از سوی کارفرما، علاوه بر جریمه‌های قانونی، ممکن است به دعاوی حقوقی و خسارت‌های مالی منجر شود.

انواع بیمه اجباری

بیمه شخص ثالث خودرو
تمامی مالکان وسایل نقلیه موتوری موظف هستند بیمه شخص ثالث تهیه کنند. این بیمه خسارات جانی و مالی وارده به اشخاص ثالث در حوادث رانندگی را پوشش می‌دهد. هدف از این بیمه حمایت از زیان‌دیدگان و کاهش فشار مالی بر مقصر حادثه است.

بیمه تأمین اجتماعی
کارفرمایان موظفند کارکنان خود را تحت پوشش بیمه تأمین اجتماعی قرار دهند. این بیمه شامل مزایایی مانند بازنشستگی، ازکارافتادگی، بیمه درمانی، و بیمه بیکاری است. سهم پرداخت حق بیمه بین کارفرما و کارگر تقسیم می‌شود.

بیمه حوادث کار
بر اساس قوانین کار، کارفرما باید کارکنان را در برابر حوادث ناشی از کار بیمه کند. این بیمه هزینه‌های درمانی، جبران خسارات ازکارافتادگی و دیه ناشی از فوت یا صدمات وارده در محیط کار را پوشش می‌دهد.

بیمه مسئولیت حرفه‌ای
برخی مشاغل مانند پزشکان، مهندسان، و وکلا ملزم به داشتن بیمه مسئولیت حرفه‌ای هستند. این بیمه از آنها در برابر خسارات احتمالی ناشی از اشتباهات یا خطاهای شغلی حمایت می‌کند.

بیمه آتش‌سوزی برای اماکن خاص
برخی اماکن مانند کارخانه‌ها، انبارها و مراکز عمومی ممکن است طبق قانون به تهیه بیمه آتش‌سوزی ملزم شوند. این بیمه خسارات ناشی از آتش‌سوزی، انفجار یا حوادث مشابه را پوشش می‌دهد.

بیمه درمانی پایه
در بسیاری از کشورها، داشتن بیمه درمانی پایه برای تمامی افراد جامعه اجباری است. این بیمه حداقل خدمات درمانی مورد نیاز افراد را پوشش می‌دهد و از هزینه‌های درمانی سنگین جلوگیری می‌کند.

بیمه حوادث ساختمانی
سازندگان و پیمانکاران پروژه‌های ساختمانی موظفند این بیمه را برای پروژه‌های خود تهیه کنند. این بیمه خسارات جانی و مالی ناشی از حوادث در محل ساخت‌وساز را جبران می‌کند و از کارگران و دیگر افراد حاضر در محل حفاظت می‌کند.

شرایط بیمه اجباری چیست؟

مطابق با قوانین کشور

بیمه اجباری بر اساس قوانین و مقررات رسمی کشور تعریف می‌شود و افراد، سازمان‌ها یا کسب‌وکارها ملزم به رعایت آن هستند. هدف از این الزام، حمایت از حقوق عمومی و کاهش خسارات مالی و جانی در جامعه است. به عنوان مثال، بیمه شخص ثالث خودرو در بسیاری از کشورها به دلیل تأثیر مستقیم آن بر امنیت اجتماعی، اجباری است.

جامعه هدف مشخص
هر نوع بیمه اجباری برای گروه خاصی از افراد یا مشاغل طراحی شده است. برای نمونه، بیمه تأمین اجتماعی برای تمامی کارفرمایان و کارکنان الزامی است، در حالی که بیمه حوادث ساختمانی فقط برای پروژه‌های ساختمانی و پیمانکاران مرتبط اجباری می‌باشد. این تقسیم‌بندی با هدف بهینه‌سازی پوشش بیمه‌ای و پاسخ به نیازهای خاص هر گروه صورت می‌گیرد.

سطح پوشش حداقلی
در بیمه‌های اجباری، یک حداقل سطح پوشش تعیین می‌شود که متقاضیان باید آن را رعایت کنند. این سطح معمولا بر اساس ارزیابی‌های قانونی، اقتصادی و اجتماعی تعیین می‌شود. برای مثال در بیمه شخص ثالث، سقف دیه و میزان پوشش مالی مطابق با قوانین سالانه کشور تعیین شده و باید رعایت شود.

الزام به پرداخت حق بیمه
داشتن بیمه اجباری مستلزم پرداخت منظم حق بیمه است. این هزینه ممکن است به طور کامل توسط فرد (مانند مالکان خودرو) یا به صورت مشترک بین چند طرف (مانند کارفرما و کارمند در بیمه تأمین اجتماعی) پرداخت شود. عدم پرداخت حق بیمه به موقع می‌تواند منجر به لغو پوشش بیمه‌ای یا جریمه‌های قانونی شود.

نیاز به ارائه مدارک
برای تهیه بیمه اجباری، ارائه مدارک مشخصی ضروری است. این مدارک بسته به نوع بیمه متفاوت است. به عنوان مثال، برای بیمه شخص ثالث خودرو، ارائه مدارک مالکیت وسیله نقلیه و کارت شناسایی ضروری است. همچنین، برای بیمه تأمین اجتماعی کارکنان، کارفرما باید مدارکی مانند قرارداد کاری و اطلاعات هویتی کارکنان را ارائه دهد.

پیامدهای قانونی در صورت عدم رعایت
عدم تهیه بیمه اجباری می‌تواند عواقب جدی داشته باشد. این عواقب شامل جریمه‌های نقدی، محرومیت از خدمات عمومی یا توقیف دارایی می‌شود. برای نمونه، در صورت نداشتن بیمه شخص ثالث، خودرو ممکن است توقیف شود و مالک آن علاوه بر جریمه، موظف به جبران خسارت‌های وارده نیز خواهد بود.

نظارت توسط نهادهای مسئول
اجرای بیمه‌های اجباری توسط نهادهای قانونی نظارت می‌شود. این نهادها، مانند بیمه مرکزی یا سازمان تأمین اجتماعی، وظیفه بررسی و اطمینان از رعایت قوانین را بر عهده دارند. این نظارت می‌تواند شامل بررسی مستندات، بازرسی‌های دوره‌ای یا رسیدگی به شکایات افراد باشد.

حق بیمه اجباری چیست؟

حق بیمه اجباری مبلغی است که افراد یا سازمان‌ها بر اساس قوانین موظف به پرداخت آن هستند تا از پوشش‌های بیمه‌ای بهره‌مند شوند. این مبلغ معمولا برای کاهش ریسک‌های مالی و حمایت از منافع عمومی تعیین می‌شود. میزان حق بیمه بر اساس معیارهایی مانند نوع بیمه، میزان ریسک، و ویژگی‌های فرد یا دارایی بیمه‌شده محاسبه می‌گردد. پرداخت آن می‌تواند سالانه، ماهانه یا دوره‌ای باشد و عدم پرداخت به موقع ممکن است منجر به جریمه، محرومیت از خدمات یا لغو پوشش بیمه شود.
در برخی موارد، مانند بیمه تأمین اجتماعی، هزینه حق بیمه بین کارفرما و کارکنان تقسیم می‌شود. هدف اصلی این مبلغ، تأمین هزینه‌های خسارت و حوادث احتمالی از سوی شرکت بیمه است. عدم رعایت این تعهدات می‌تواند پیامدهای قانونی مانند جریمه نقدی یا توقیف دارایی داشته باشد. حق بیمه اجباری با توجه به تغییرات قوانین و شرایط اقتصادی، سالانه تغییر می‌کند.

فرمول محاسبه نرخ حق بیمه اجباری

بر طبق قانون ۳۰ درصد از حقوق و دستمزد فرد بیمه شده بابت حق بیمه از طرف کارفرما به سازمان مربوطه پرداخت می‌شود که ۲۳ درصد آن حق کارفرما بود و ۷ درصد آن از حقوق فرد بیمه شده پرداخت خواهد شد. 

پس برای محاسبه نرخ حق بیمه اجباری باید حقوق روزانه کارگر، بن کارگری و حق مسکن در نظر گرفته شود. از آنجایی که هر ساله بن کارگری و حق مسکن کارگران تغییر می‌کند، میزان نرخ حق بیمه در هر سال متغیر خواهد بود. با توجه به افزایش معیارهای تعیین حق بیمه، می‌توان از طریق فرمول مشخصی این حق بیمه را برای ماه‌های ۳۰ روزه یا ۳۱ روزه، تعیین کرد. برای محاسبه نرخ حق بیمه باید فرمول زیر را در نظر بگیرید:

((تعداد روزهای کارکرد × پایه حقوق روزانه) + حق مسکن + بن کارگری) × ۳۰ درصد = نرخ حق بیمه اجباری

به عنوان مثال:
چنانچه حقوق فرد بیمه شده در ماه حداقل مبلغ ۲۲۹۶۰۰۰۰ ریال باشد، حق بیمه به صورت زیر محاسبه می‌شود:    

• حق بیمه = ۳۰% حقوق بیمه شده= ۶۸۸۸۰۰۰ ریال
• حق کارفرما = ۲۳% حق بیمه = ۵۲۸۰۸۰۰ ریال
• حق بیمه شده = ۷% حق بیمه = ۱۶۰۷۲۰۰ ریال

قانون بیمه اجباری

ماده ۱۴۸ قانون کار ایران، کارفرمایان را ملزم می‌کند که تمامی کارگران خود را طبق قانون نزد سازمان تأمین اجتماعی بیمه کنند. این ماده از حقوق اساسی کارگران حفاظت کرده و دسترسی آن‌ها به مزایایی مانند بیمه درمانی، بازنشستگی، ازکارافتادگی، و بیکاری را تضمین می‌کند. بیمه اجباری در واقع به معنای تعهد قانونی کارفرما برای پرداخت سهم خود و کسر سهم کارگر از حقوق او جهت واریز به سازمان تأمین اجتماعی است. هدف اصلی این الزام، ایجاد امنیت شغلی و رفاه اجتماعی برای نیروی کار است.
کارفرمایانی که از انجام این تعهد خودداری کنند، علاوه بر جریمه، موظف به پرداخت حق بیمه معوقه نیز خواهند بود. قانون بیمه اجباری تأمین اجتماعی، به عنوان پشتوانه ماده ۱۴۸، بر پایه اصل عدالت اجتماعی بنا شده و تمامی کارفرمایان را موظف به رعایت آن می‌کند.
این قانون همچنین شامل کارگران موقت، روزمزد و دائمی می‌شود و برای جلوگیری از سوء استفاده، کارفرمایان موظف به ثبت قراردادها و ارائه گزارش‌های دقیق هستند. در صورتی که کارفرما از بیمه کردن کارگران خودداری کند، آن‌ها می‌توانند از طریق مراجع قانونی مانند اداره کار یا سازمان تأمین اجتماعی اقدام کنند. ماده ۱۴۸ و قانون بیمه اجباری نقش کلیدی در حمایت از حقوق کارگران ایفا کرده و در نهایت به پایداری روابط کار کمک می‌کند.

چرا بیمه کارگران اجباری است؟

بیمه کارگران به دلایل مختلف اجتماعی، اقتصادی و قانونی به عنوان یک ضرورت اجباری تعریف شده است. این الزام به منظور حمایت از نیروی کار و کاهش آسیب‌های اقتصادی ناشی از حوادث، بیماری‌ها، یا از دست دادن شغل تدوین شده است. در ادامه، مهم‌ترین دلایل اجباری بودن بیمه کارگران شرح داده شده است:

حمایت از حقوق نیروی کار
کارگران در معرض خطرات مختلف جسمی و اقتصادی قرار دارند. بیمه اجباری تضمین می‌کند که آن‌ها در برابر این خطرات، مانند بیماری، حوادث ناشی از کار، یا ازکارافتادگی، تحت حمایت مالی و خدمات درمانی قرار گیرند.

ایجاد امنیت شغلی
بیمه تأمین اجتماعی به کارگران این اطمینان را می‌دهد که در صورت بازنشستگی، بیکاری یا فوت، خودشان یا خانواده‌شان از حقوق و مزایای کافی برخوردار خواهند بود. این امر باعث افزایش رضایت و امنیت شغلی در محیط کار می‌شود.

کاهش هزینه‌های اجتماعی
در صورت وقوع حوادث یا بیماری برای کارگران بیمه‌نشده، دولت و جامعه مجبور به تأمین هزینه‌های درمان و حمایت مالی از آن‌ها خواهند بود. بیمه اجباری از طریق توزیع مسئولیت میان کارفرما، دولت و کارگر، این هزینه‌ها را مدیریت و کاهش می‌دهد.

ضمانت اجرای قوانین کار
بیمه اجباری کارگران ابزاری برای اجرای عدالت اجتماعی است. این قانون کارفرمایان را ملزم می‌کند تا مسئولیت خود را نسبت به نیروی کار پذیرفته و از استثمار آن‌ها جلوگیری کنند.

پوشش حوادث ناشی از کار
مشاغل گاهی با خطرات جانی یا مالی همراه هستند. بیمه اجباری تضمین می‌کند که کارگران در صورت وقوع حوادث حین کار، مانند آسیب‌های بدنی یا بیماری‌های شغلی، هزینه‌های درمان و غرامت مالی دریافت کنند.

تأمین آینده کارگران
یکی از اهداف اصلی بیمه اجباری، فراهم کردن منبع درآمدی ثابت برای دوران بازنشستگی است. این امر به کارگران کمک می‌کند پس از پایان دوره کاری خود، از حداقل حقوق بازنشستگی برخوردار شوند.

کاهش اختلافات کارگر و کارفرما
وجود بیمه اجباری، بسیاری از اختلافات ناشی از حقوق و مزایا را کاهش داده و زمینه تعامل مثبت میان کارگر و کارفرما را فراهم می‌کند.

تفاوت بیمه اجباری و اختیاری چیست؟

بیمه‌های اجباری و اختیاری دو نوع مختلف بیمه هستند که در ساختار قانونی کشورها و به منظور پوشش دادن ریسک‌های مالی و اجتماعی افراد تعریف شده‌اند. هرکدام از این بیمه‌ها ویژگی‌ها و شرایط خاص خود را دارند که در ادامه به مقایسه این دو نوع بیمه پرداخته می‌شود:

گروه‌های مشمول

• بیمه اجباری: معمولاً کارگران و کارکنانی که تحت قراردادهای کاری رسمی هستند، موظف به پرداخت بیمه اجباری‌اند. این بیمه شامل بیمه تأمین اجتماعی، بیمه شخص ثالث خودرو، بیمه حوادث شغلی و… می‌شود.
• بیمه اختیاری: این نوع بیمه برای افرادی است که تحت پوشش بیمه اجباری قرار ندارند یا نمی‌خواهند بیمه اجباری پرداخت کنند. مثلا صاحبان مشاغل آزاد، فریلنسرها و کارمندان دولت که نیاز به بیمه اضافی دارند می‌توانند بیمه اختیاری داشته باشند.

الزام قانونی

• بیمه اجباری: پرداخت حق بیمه در این نوع بیمه الزامی است و کارفرما یا فرد موظف به پرداخت آن به نهادهای بیمه‌ای می‌باشد.
• بیمه اختیاری: پرداخت حق بیمه در این نوع بیمه به اختیار فرد است و او می‌تواند تصمیم بگیرد که آیا می‌خواهد از این پوشش استفاده کند یا خیر.

مزایا و پوشش‌ها

• بیمه اجباری: معمولاً شامل پوشش‌های وسیعی مانند بازنشستگی، درمان، حوادث ناشی از کار، غرامت بیکاری و ازکارافتادگی است. این نوع بیمه برای حفظ امنیت اقتصادی فرد در برابر خطرات مختلف طراحی شده است.
• بیمه اختیاری: مزایای بیمه اختیاری می‌تواند متفاوت باشد و بر اساس نوع بیمه‌ای که انتخاب می‌شود، پوشش‌های مختلفی ارائه دهد. برای مثال، فرد می‌تواند بیمه عمر، بیمه تکمیلی درمان، یا بیمه حوادث شخصی را انتخاب کند.

هزینه‌ها و پرداخت‌ها

• بیمه اجباری: هزینه بیمه معمولا به‌طور مشترک بین کارگر و کارفرما تقسیم می‌شود (مانند بیمه تأمین اجتماعی)، و مبلغ آن بر اساس حقوق و درآمد فرد تعیین می‌شود.
• بیمه اختیاری: هزینه بیمه به‌طور کامل بر عهده فرد است و او می‌تواند مبلغ پرداختی را با توجه به پوشش‌های مورد نظر خود تنظیم کند.

عدم پرداخت حق بیمه

• بیمه اجباری: در صورتی که فرد حق بیمه بیمه اجباری خود را پرداخت نکند، ممکن است با جریمه، توقیف دارایی یا حتی عدم برخورداری از خدمات بیمه‌ای مواجه شود.
• بیمه اختیاری: چون این بیمه به‌طور داوطلبانه است، عدم پرداخت حق بیمه باعث لغو یا قطع خدمات بیمه نخواهد شد، ولی فرد از پوشش‌های بیمه‌ای بهره‌مند نخواهد بود.

نتیجه گیری

بیمه اجباری کارکنان، سازوکاری قانونی است که تمامی کارفرمایان را ملزم به بیمه کردن کارکنان خود نزد سازمان تأمین اجتماعی می‌کند. هدف این بیمه، تضمین رفاه اجتماعی و حمایت از کارگران در برابر خطراتی مانند بیماری، بازنشستگی، بیکاری و ازکارافتادگی است. سهم بیمه توسط کارفرما و کارگر پرداخت می‌شود و شامل همه کارکنان از جمله موقت و روزمزد می‌شود. این قانون یکی از ابزارهای مهم تأمین عدالت اجتماعی و حفاظت از حقوق نیروی کار است. عدم رعایت آن توسط کارفرما به جریمه و پیامدهای قانونی منجر می‌شود.