در نظام حقوقی کار، مرز میان زمان فعالیت و استراحت با دقت ترسیم شده و تعطیلی هفتگی حقی برای تجدید قوای نیروی کار است. با این حال، گاهی ضرورت‌های تولیدی و خدماتی، برهم زدن این قاعده را اجتناب‌ناپذیر می‌سازد تا نیروهای کار بر حسب موقعیت و نیاز مجموعه کاری در روزهای تعطیل و جمعه نیز فعالیت داشته باشند. در چنین شرایطی، قانون با وضع مقرراتی ویژه، به دنبال ایجاد توازن میان نیاز کارگاه و حفظ حقوق کارگر است. این مقاله به بررسی جمعه کاری، نحوه محاسبه و متن قانونی آن می‌پردازد.
جمعه کاری چیست؟
“جمعه کاری” به وضعیتی اشاره دارد که در آن روز جمعه نیز به عنوان یک روز کاری محسوب می‌شود. در بسیاری از کشورها، روزهای هفته اغلب به صورت دو روزه آفتاب و جمعه تعیین می‌شوند، اما در برخی جوامع و فرهنگ‌ها، روزهای دیگری نیز به عنوان روزهای کاری در نظر گرفته می‌شوند.
در برخی کشورها و فرهنگ‌ها، جمعهکاری به معنای کار کردن در روز جمعه و گرفتن روزهای دیگری به عنوان مرخصی است، به طوری که افراد در این روز به محل کار می‌روند و وظایف و کارهای خود را انجام می‌دهند. در برخی کشورها، جمعه کاری به صورت رسمی تعیین شده است و در دیگران ممکن است به صورت توافقی بین کارفرما و کارمندان تعیین شود. همچنین، در برخی مواقع عبارت “جمعه کاری” به معنای روزهایی است که فروشگاه‌ها، بانک‌ها و سازمان‌های دیگر عملیات خود را در آنها انجام می‌دهند و به جمعیت عمومی خدمات ارائه می‌دهند.
نحوه محاسبه جمعه کاری ۱۴۰۴
با توجه به موارد گفته شده، باید بدانیم که نحوه محاسبه جمعه کاری ۱۴۰۴ با تعطیلات معمول و یا اضافه کار تفاوت دارد و به‌صورت اختصاصی، قوانین مرتبط با آن در قانون کار کشور تعیین شده است. برای رسیدن به فرمول محاسبه جمعه کاری ۱۴۰۴ باید به دو نکته مهم توجه کرد. محاسبه جمعهکاری در قانون کار دو شکل ویژه دارد:
محاسبه جمعه کاری عادی
در صورتی که کارگر، جمعه‌ها نیز به‌عنوان یک روز کاری عادی فعالیت کرده و روز دیگری به‌عنوان تعطیل رسمی هفتگی، برای او در نظر گرفته شده باشد، باید در روز جمعه علاوه بر مزد معمول روزانه، ۴۰ درصد فوق‌العاده جمعه کاری دریافت کند. این در صورتی است که مجموع ساعات کاری فرد در طی هفته، ۴۴ ساعت شود و هیچ اضافه کاری نداشته باشد. البته این موضوع رو هم باید توجه کنید که یک سری از مشاغل به صورت شیفت کاری هستند و تعطیل کاری ندارند.
محاسبه جمعه کاری اضافه کاری
اگر کارگر در روز جمعه فعالیت کرده و هیچ روز دیگری به‌عنوان تعطیلی در آن هفته نداشته باشد، علاوه بر ۴۰ درصد فوق‌العاده جمعه، باید ۴۰ درصد حق اضافه کاری نیز به او پرداخت شود. در این حالت مبلغ پرداختی به کارگر به‌ازای هر ساعت کار اضافه‌تر در جمعه، مبلغ پایه دستمزد یک ساعت کار به اضافه ۸۰ درصد خواهد بود و یکی از عوامل تاثیر گذار بر حقوق می باشد.
فرمول جمعهکاری
همانطور که اشاره شد، در جمعه کاری، حقوق اضافه‌ای که برای ساعات کار در روز جمعه در نظر گرفته می‌شود ۴۰ درصد حقوق عادی افراد است. این حقوق فوق العاده مخصوص روز جمعه است و به تعطیلات سایر روزها تعلق نمی‌گیرد. برای محاسبه فوق العاده جمعه کاری، فرمول زیر استفاده می‌شود:
فوق العاده جمعه کاری = دستمزد هر ساعت کاری × ۱/۸
مثالی از نرخ جمعهکاری
برای درک بهتر فرمول و مبلغ به‌دست آمده در جمعه کاری، ذکر یک مثال می‌تواند راهگشا باشد:
اگر دستمزد هر ساعت کاری یک کارگر ۲۰۰ هزار تومان باشد، فوق العاده جمعه کاری او برای هر ساعت کار برابر است با:
۳۶۰ هزار تومان = ۲۰۰ هزار تومان × ۱/۸
نکته قابل توجه این است که در صورتی که کارگر در روز جمعه به جای کار در روز دیگری از هفته تعطیل شود، حقوق جمعه کاری به او تعلق نمی‌گیرد. همچنین، در صورتی که کارگر در روز جمعه بیش از ۸ ساعت کار کند، ساعات اضافه کاری او به صورت جداگانه محاسبه می‌شود و به آن ۴۰ درصد اضافه می‌شود.
تفاوت تعطیل کاری با جمعه کاری
نحوه محاسبه جمعه کاری و تعطیل کاری به همراه محاسبه آنها برای بسیاری هنوز جای سوال دارد. در برخی موارد جمعهکاری و تعطیل‌کاری را یک فعالیت مشترک به حساب می‌آوردند درحالیکه به لحاظ قانون کار و محاسبه حقوق، این‌دو مفهومی متفاوت هستند. این نکته مهمی‌ست که پرداخت مبلغ بیشتر برای این روز، تنها به جمعه‌ها تعلق دارد. در صورتی که شما تعطیلات را نیز در محیط کار حاضر باشید، این تعطیلات به‌عنوان اضافه کاری عادی برای شما محاسبه خواهد شد و طبق قانون تعطیل کاری همان ۴۰ درصد دستمزد بیشتر برای اضافه کاری به شما پرداخت می‌شود.
تعطیل کاری (Off Day):
تعطیل کاری به معنای روزهایی است که به‌طور رسمی نهادها، سازمان‌ها و شرکت‌ها در آنها فعالیت نمی‌کنند و کارمندان و پرسنل آزاد هستند. در این روزها، طبق تقویم رسمی یا قوانین مربوطه، کارمندان حق دارند استراحت کنند و وقت خود را برای تفریح، تمام کردن امور شخصی یا فعالیت‌های دیگر استفاده کنند. تعطیل کاری معمولا برای تقویت کیفیت زندگی، تعادل کار-زندگی، و استراحت و تجدید نیروهای کارمندان تعبیه شده است. برای محاسبه تعطیل‌کاری در بسیاری از کشورها، معمولا در هفته دو روزه (معمولا جمعه و یک روز دیگر) در نظر می‌گیرند.
جمعه کاری (Working Friday):
جمعه کاری به معنای این است که روز جمعه نیز به عنوان یک روز کاری محسوب می‌شود. در برخی کشورها و فرهنگ‌ها، جمعه کاری به معنای کار کردن در روز جمعه و گرفتن روزهای دیگری به عنوان مرخصی است، به طوری که افراد در این روز به محل کار می‌روند و وظایف و کارهای خود را انجام می‌دهند. جمعه کاری ممکن است به صورت رسمی تعیین شده باشد و در دیگران ممکن است به صورت توافقی بین کارفرما و کارمندان تعیین شود. در این حالت، جمعه برخلاف تعطیل کاری است و فعالیت‌های کاری در این روز انجام می‌شود.
تفاوت جمعه کاری و اضافه کاری
بر اساس ماده ۵۱ قانون کار، ساعات کاری در نظر گرفته شده برای کارگر ۴۴ ساعت در هفته و ۸ ساعت در یک روز است. ساعات کاری در مشاغل سخت و زیان آور متفاوت است و حداکثر ۶ ساعت در روز و حداکثر ۳۶ ساعت در هفته است. باید بدانیم که اضافه کاری برای کارگرانی که کار شبانه (شب کاری) یا کارهای خطرناک و زیان آور انجام می‌دهند، ممنوع است. حالا با یک مثال اضافه‌کاری و تعطیل‌کاری را توضیح می‌دهیم تا تفاوت آنها با جمعهکاری مشخص شود:
کارگری را در نظر بگیرید که ماهانه ۳,۰۰۰,۰۰۰ تومان حقوق دریافت می‌کند. یعنی مزد روزانه وی تقریباً ۱۰۰,۰۰۰ تومان است.
- تعطیل کاری
این حالت زمانی است که کارفرما به کارگر اعلام می‌کند که بجای یکی از روزهای هفته (مثلا یکشنبه)، روز جمعه سرکار بیاید. در این صورت ۴۰ درصد علاوه بر مزد به حقوق ماهانه وی اضافه می‌شود و حقوق ماهانه او ۳,۰۴۰,۰۰۰ محاسبه می‌شود.
- اضافه کاری
زمانی است که کارفرما از کارگر درخواست می‌کند تا در یک روز تعطیل (چه تعطیلات رسمی و یا غیر رسمی) به سرکار بیاید. در صورتی که ساعات کاری به بیش از ۴۴ ساعت در هفته برسد، طبق ماده ۵۹ قانون کار، اضافه کاری در نظر گرفته می‌شود. معمولاً اضافه کاری در مواردی رخ می‌دهد که کارگر بیش از ساعات کار روزانه (۸ ساعت) مشغول به کار باشد یا همانطور که گفتیم، در روزهای تعطیل رسمی در سر کار خود حاضر شده و در روز تعطیل اضافه کاری کند.
با اضافه کاری روزهای تعطیل، ۴۰ درصد اضافه بر مزد هر ساعت کار عادی برای کارگر به عنوان فوق‌العاده اضافه کاری محاسبه خواهد شد. در این صورت در پایان ماه ۳,۱۴۰,۰۰۰ تومان به کارگر پرداخت می‌شود. باید در نظر داشته باشید که کار خارج از ساعت کاری، تنها زمانی اضافه کاری محاسبه می‌شود که ساعات کار موظفی کارگر طی ماه کامل شده باشد. در ضمن حداکثر اضافه کاری ۴ ساعت و در موارد خاص ۸ ساعت است.
اضافه کاری جمعه چیست؟
اگر کارگر در روز جمعه کار کند و علاوه بر آن، از روز تعطیل دیگری به عنوان جایگزین در هفته استفاده نکند و مجموع ساعات کاری او در هفته از ۴۴ ساعت قانونی تجاوز کند، کار او در روز جمعه هم مشمول «فوق‌العاده جمعه کاری» و هم «فوق‌العاده اضافه کاری» می‌شود.
مبنای قانونی: این حالت ترکیبی از ماده ۶۲ قانون کار (فوق‌العاده جمعه کاری) و ماده ۵۹ قانون کار (فوق‌العاده اضافه کاری) است.
درصد محاسبه: در این شرایط، کارگر برای هر ساعت کار در روز جمعه، ۸۰ درصد مازاد بر دستمزد عادی خود دریافت می‌کند (۴۰ درصد بابت جمعه کاری + ۴۰ درصد بابت اضافه کاری).
فرمول محاسبه: مزد یک ساعت کار عادی × ۱.۸ × تعداد ساعات اضافه کاری در جمعه
متن قانون جمعهکاری
این ماده در واقع شرایط کاری در روز جمعه را توضیح می‌دهد و مشخص می‌کند که چه افرادی مشمول این ماده می‌شوند. طبق این ماده، افراد بدون نیاز به کار کردن در روز جمعه، به نسبت عملکردشان در روزهای کاری، مستحق دریافت کلیه حقوق و مزایا هستند. اما در صورتی که فرد مجبور به کار در روز جمعه شود، باید چند نکته در مورد او حتما رعایت گردد.
تبصره ۱ – در امور مربوط به خدمات عمومی سازمان هایی نظیر آب، سازمان برق، اتوبوسرانی و یا در کارگاه‌هایی که حسب نوع یا ضرورت کار و یا توافق طرفین، به‌طور مستمر روز دیگری برای تعطیل تعیین شود همان روز در حکم روز تعطیل هفتگی خواهد بود و به هر حال تعطیل یک روز معین در هفته اجباری‌است. کارگرانی که به هر عنوان به این ترتیب روزهای جمعه کار می‌کنند، در مقابل عدم استفاده از تعطیل روز جمعه ۴۰% اضافه بر مزد دریافت خواهند کرد.
تبصره ۲ – در صورتی که روزهای کار در هفته کمتر از شش روز باشد، مزد روز جمعه کارگر معادل یک ششم مجموع مزد یا حقوق دریافتی‌وی در روزهای کار در هفته خواهد بود.
تبصره ۳ – کارگاه‌هایی که با انجام ۵ روز کار در هفته و ۴۴ ساعت کار قانونی کارگرانشان از دو روز تعطیل استفاده می‌کنند، مزد هر یک از دو روز تعطیل هفتگی برابر با مزد روزانه کارگران خواهد بود.
جمعهکاری در قانون کار
این ماده در واقع شرایط کاری در روز جمعه را توضیح می‌دهد و مشخص می‌کند که چه افرادی مشمول این ماده می‌شوند. طبق این ماده، افراد بدون نیاز به کار کردن در روز جمعه، به نسبت عملکردشان در روزهای کاری، مستحق دریافت کلیه حقوق و مزایا هستند. اما در صورتی که فرد مجبور به کار در روز جمعه شود، باید چند نکته در مورد او حتما رعایت گردد.
تبصره ۱ – در امور مربوط به خدمات عمومی سازمان هایی نظیر آب، سازمان برق، اتوبوسرانی و یا در کارگاه‌هایی که حسب نوع یا ضرورت کار و یا توافق طرفین، به‌طور مستمر روز دیگری برای تعطیل تعیین شود همان روز در حکم روز تعطیل هفتگی خواهد بود و به هر حال تعطیل یک روز معین در هفته اجباری‌است. کارگرانی که به هر عنوان به این ترتیب روزهای جمعه کار می‌کنند، در مقابل عدم استفاده از تعطیل روز جمعه ۴۰% اضافه بر مزد دریافت خواهند کرد.
تبصره ۲ – در صورتی که روزهای کار در هفته کمتر از شش روز باشد، مزد روز جمعه کارگر معادل یک ششم مجموع مزد یا حقوق دریافتی‌وی در روزهای کار در هفته خواهد بود.
تبصره ۳ – کارگاه‌هایی که با انجام ۵ روز کار در هفته و ۴۴ ساعت کار قانونی کارگرانشان از دو روز تعطیل استفاده می‌کنند، مزد هر یک از دو روز تعطیل هفتگی برابر با مزد روزانه کارگران خواهد بود.
جمعه کاری کارگران شیفتی
برخی مشاغل که در آن پرسنل به صورت جمعه کاری شیفت دارند؛ جمعه کاری کارگران شیفتی نیز حقوق و مزایای نوبت کاری در جمعه را به صورت ساعات کاری عادی دارند و از طرفی فوق العاده نوبت کاری در جمعه نیز به آن ها پرداخت می شود. فوق العاده جمعه کاری در نوبت کاری به میزان 22.5درصد است که تعطیلات نیز به اضافه کاری آنها در نظر گرفته می شود.
جمع‌بندی
«جمعه کاری» به معنای اشتغال به کار در روز جمعه است که طبق قانون کار، روز تعطیل هفتگی کارگران محسوب می‌شود. کار در این روز اختیاری و با توافق میان کارگر و کارفرما صورت می‌گیرد. در ازای کار در روز جمعه، کارگر علاوه بر حقوق روزانه، مستحق دریافت فوق‌العاده ۴۰ درصدی برای ساعات کاری خود در آن روز است. همچنین، کارفرما موظف است یک روز تعطیل دیگر در هفته را برای کارگر جایگزین کند. در غیر این صورت، علاوه بر فوق‌العاده جمعه کاری، باید مطابق قوانین اضافه کاری نیز به کارگر پرداخت شود.